Διά καταπολέμηση αφίδων ή aphids, την αντιμετώπιση μελίγκρας από τα έντομα φυτών, αυτό το κείμενο από τα άρθρα κηποτεχνίας και τα άρθρα κήπου διά την κατασκευή και συντήρηση κήπων, την αρχιτεκτονική κήπων, τη διαμόρφωση κήπου ή το αυτόματο πότισμα κήπου, προσδιορίζει σχετικές κηπουρικές εργασίες ή συμβουλές κηπουρικής. Όπως ισχύει διά τα υπόλοιπα κείμενα ή τα ΑΡΘΡΑ ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, έτσι και το παρόν άρθρο τελεί αυστηρώς υπό το καθεστώς νομικής προστασίας βάσει συμβολαιογραφικής πράξεως και σύννομων τεχνολογικών μέτρων προστασίας και διατάξεων ευρωπαϊκών Οδηγιών, νομικής βάσεως και του Νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων μετά των σχετικών νεωτέρων τροποποιήσεων αυτού (Ν. 2121/93, άρ. 66Α), καθώς προσδιορίζεται εις τους όρους χρήσεως του ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ.
Όλες οι φίλες και οι φίλοι της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ γνωρίζουν το γεγονός ότι τα καλλωπιστικά φυτά τα οποία διακοσμούν έναν
κήπο συνιστούν φυτικούς οργανισμούς οι οποίοι είναι εκτεθειμένοι στις συνθήκες του περιβάλλοντος και υφίστανται ποικιλόμορφες καταπονήσεις. Η ίδια η Φύση μετά από αμέτρητα χρόνια εξελίξεως έχει δημιουργήσει εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να αλληλεπιδρούν τα φυτά με άλλους οργανισμούς. Αυτή η αλληλεπίδραση αρκετά συχνά αποβαίνει σε βάρος των φυτών κήπου, που αποτελούν το ενδιαίτημα ή την πηγή τροφής άλλων όντων. Στην ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ είμαστε βέβαιοι για το ότι οι περισσότεροι κάτοχοι ιδιωτικών και ιδιόχρηστων κήπων έχουν συναντήσει στους χώρους πρασίνου κάποια έντομα των οποίων η ύπαρξη τείνει να συνυφανθεί με εκείνη του κήπου. Από τα πιο χαρακτηριστικά είναι οι αφίδες ή μελίγκρες ή φυτόψειρες, που μπορούν να διακρίνονται από διάφορα χρώματα. Συνήθως εμφανίζονται σε μεγάλους αριθμούς παρασιτώντας στα φύλλα και τα άνθη πολλών θάμνων και δέντρων.
Οι αφίδες ή aphids είναι μικρών διαστάσεων στερνόρυνγχα, ημίπτερα, έντομα αρθρόποδα (Arthropoda, Insecta,
Hemiptera, Sternorrhyncha), που διακρίνονται στις πολυπληθείς φυλές της οικογένειας των Αφιδιδών (Aphididae). Το μέγεθός τους δεν ξεπερνάει το μήκος του ενός έως δύο χιλιοστών (1 έως 2 mm). Είναι έντομα φυτοφάγα και αναλόγως της φυλής και του παρασιτισμένου φυτού διαθέτουν διάφορες αποχρώσεις, όπως για παράδειγμα είναι το ωχροκίτρινο, το μελανέρυθρο ή το πράσινο χρώμα. Επίσης, είναι χαρακτηριστική η άνεσή τους να επικεντρώνουν τις επιθέσεις τους είτε σε ένα συγκεκριμένο είδος φυτού ή να παρασιτούν σε πάρα πολλά εντός του κήπου. Όταν αναπτύσσονται επάνω στα φυτά αυτό το οποίο κάμνουν είναι να θρέφονται με απομύζηση των χυμών της περιοχής την οποία καταλαμβάνουν. Επιτυγχάνουν το σκοπό τους με τη βοήθεια ενός ισχυρού ρύγχους που διαθέτουν για να τρυπούν την επιδερμική επιφάνεια των φυτικών ιστών. Έχουν την ικανότητα του πολύ γρήγορου σχηματισμού πολυάριθμων και πολυπληθών αποικιών σε οποιοδήποτε εξωτερικό υπέργειο τμήμα των φυτών όπου μπορούν να απομυζούν τα φυτικά υγρά, αλλά θα βρεθούν σε μεγαλύτερη πυκνότητα στα μαλακά ή νέα βλαστάρια, στα μπουμπούκια, καθώς και στην κάτω επιφάνεια των φύλλων τα οποία δείχνουν να συστρέφονται.
Ο αναπαραγωγικός και αναπτυξιακός τους κύκλος είναι σχεδόν αδιάκοπτος και αρκετά περίπλοκος. Η μακροσκελής
ανάλυσή του εκτιμούμε ότι δεν εμπίπτει στους σκοπούς αυτού του άρθρου, αφού περιλαμβάνει την ανάλυση πολύ εξειδικευμένων εννοιών, όπως είναι για παράδειγμα τα αμφιγονικά άτομα, η παρθενογένεση, η θηλεογονία, η αρρενογονία, τα χειμέρια άτομα ή τα θερινά άτομα. Όμως, αξίζει να τονισθεί ότι επηρεάζεται πολύ από τις καιρικές συνθήκες και ευνοείται ιδιαίτερα από τις υγροθερμικές καταστάσεις που επικρατούν στον περιβάλλοντα χώρο. Παρ' όλο που στους ελληνικούς κήπους η παρουσία των αφίδων γίνεται ιδιαιτέρως αντιληπτή κατά την άνοιξη, καλό θα ήταν να γνωρίζουν οι φίλες και οι φίλοι της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ το ότι η χρονική περίοδος του φθινοπώρου παίζει καθοριστικό ρόλο στον πολλαπλασιασμό τους, ακόμα και όταν δεν παρατηρούνται πολλές μελίγκρες διά γυμνού οφθαλμού. Την άνοιξη εμφανίζονται πάρα πολλά άπτερα θηλυκά με παρθενογένεση τα οποία ωοτοκούν απίστευτους αριθμούς αυγών. Έτσι ξεκινάει ο νέος κύκλος της ζωής τους, αλλά κορυφώνεται το φθινόπωρο, οπότε γεννιούνται πάρα πολλά αρσενικά και θηλυκά άτομα. Αυτά τα άτομα γονιμοποιούν ένα τεράστιο πλήθος αυγών, που θα εκκολαφθούν την ερχόμενη άνοιξη. Με αυτόν τον απλοποιημένο τρόπο διαιωνίζεται ο κύκλος της ζωής τους. Μάλιστα, εάν ο χειμώνας δεν είναι βαρύς, δεν αποκλείεται η εκκόλαψη να γίνει αρκετά ενωρίτερα από την άνοιξη. Οι πληθυσμοί των αφίδων μπορούν και αυξάνονται ταχύτατα με γεωμετρική πρόοδο.
Η σοφία της Φύσεως έχει προνοήσει έτσι ώστε αρκετά από τα όντα της να αναπτύσσουν πρωτοφανείς ειδικούς δεσμούς
αναμεταξύ τους με σκοπό το αμοιβαίο όφελος. Όσο και εάν ακουστεί παράξενο, ο μεγαλύτερος προστάτης και σύμμαχος των αφίδων είναι τα πανίσχυρα μυρμήγκια. Τούτη η συνύπαρξη δεν είναι τυχαία, αλλά το ένα είδος υποστηρίζει το άλλο. Οι μελίγκρες όταν απομυζούν τους φυτικούς χυμούς απεκκρίνουν ένα μελιτώδες έκκριμα κατά το μεταβολισμό τους από το οπίσθιο νωτιαίο τμήμα τους με δύο σωληνίσκους, που είναι οι κηροπαραγωγοί σίφωνες ή κεράτια. Αυτή η ουσία είναι ιδιαιτέρως θρεπτική και αρεστή στα μυρμήγκια, που μπορούν να την προμηθεύονται σε απεριόριστες ποσότητες από τις αφίδες. Το συγκεκριμένο γεγονός έχει αποτελέσει τη βάση για την παγίωση μίας εντυπωσιακής συμβιωτικής σχέσεως. Από τη μεριά τους τα μυρμήγκια περιφρουρούν τις μελίγκρες απομακρύνοντας τους πολλούς φυσικούς εχθρούς τους. Εξ άλλου, οι μέρμηγκες μοιάζουν σαν την υπερδύναμη των εντόμων και δύσκολα θα βρεθεί κάποιος να τους επιτεθεί. Επιπροσθέτως, υπάρχουν είδη αφίδων τα οποία όχι απλώς προστατεύονται από στρατιές μυρμηγκιών, αλλά εκτρέφονται από τα τελευταία στις στοές της φωλιά τους με σκοπό να χρησιμοποιηθούν σαν πηγή μελιτώματος.
Η παρουσία μεγάλων πληθυσμών αφίδων στα φυτά του κήπου μπορεί να υποβαθμίσει την αισθητική τους αξία, καθώς και
να επηρεάσει δυσμενώς την υγιεινή τους κατάσταση. Πρέπει να διευκρινίσουμε προς τις φίλες και τους φίλους της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ το ότι είναι σχεδόν αδύνατο να αποκλείσουμε αυτό το παράσιτο από τους κήπους μας, αλλά υπάρχει ένα όριο ανοχής της παρουσίας του αναλόγως της ποικιλίας των φυτών. Η εκτίμηση αυτού του ορίου πιστοποιείται πάντοτε από τον αρμόδιο συντηρητή του κήπου με παρατήρηση των προσβολών. Οι μελίγκρες με το κολλώδες μελίτωμα που εκκρίνουν, καλύπτουν τα υποκείμενα τμήματα των φυτών και κυρίως τα φύλλα. Αυτή η επικάλυψη επηρεάζει τη διαπνοή, την ανταλλαγή ουσιών ανάμεσα στα φυτά του κήπου και το περιβάλλον, ενώ τελικώς ζημιώνεται η φωτοσυνθετική ικανότητά τους. Επιπροσθέτως, δημιουργείται το κατάλληλο υπόστρωμα για τη δευτερογενή ανάπτυξη μυκητολογικών προσβολών με ποιο συνηθισμένη αυτήν της καπνιάς η οποία εμφανίζεται στα επιφανειακά τμήματα των φυτών υπό της μορφής μελανόχρωμου επιχρίσματος.
Από την άλλη μεριά η παρουσία των αφίδων ενδέχεται να συνοδεύεται από τη μετάδοση ιδιαιτέρως επικινδύνων ιών οι
οποίοι δεν αντιμετωπίζονται εύκολα. Δεν εμφανίζουν όλα τα φυτά την ίδια ευπάθεια σε τέτοιου είδους δευτερογενείς ασθένειες, αλλά η ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ με βάση την εμπειρία της θα υποστήριζε το γεγονός ότι περισσότερο επιρρεπή καλλωπιστικά φυτά του κήπου σε αυτό το πρόβλημα είναι συνήθως τα εσπεριδοειδή δέντρα, όπως είναι για παράδειγμα οι λεμονιές και οι μανταρινιές. Βέβαια, το πιο χαρακτηριστικό ορατό και διακριτό σύμπτωμα το οποίο πιστοποιεί την ύπαρξη μεγάλων πληθυσμών της μελίγκρας στη φυλλική επιφάνεια είναι το δίπλωμα των φύλλων και η πρόωρη ανθόπτωση. Επειδή οι μελίγκρες είναι μυζητικά έντομα, απορροφούν τους θρεπτικούς χυμούς καθιστώντας το φυτό ασθενικό επειδή του στερούν πολύτιμους θρεπτικούς πόρους. Τα φύλλα συστρέφονται, συνήθως χλωρώνονται και αποχρωματίζονται, οι νέοι βλαστοί ενδέχεται να καρουλιάζουν και να ξηραίνονται, ενώ αρκετά άνθη αποβάλλονται.
Οι αφίδες εκτός από ισχυρούς συμμάχους, όπως είναι κυρίως τα μυρμήγκια, έχουν και πάρα πολλούς εχθρούς. Στη Φύση
υπάρχουν πολλοί αντίπαλοι της μελίγκρας οι οποίοι την καταδιώκουν για να την κατασπαράξουν ή να παρασιτήσουν μέσα της. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πασχαλίτσας και των προνυμφών της, δηλαδή του εντόμου Coccinellidae sp., που είναι ιδιαιτέρως αγαπητή στα παιδιά. Επίσης, άλλος εχθρός είναι το χαρακτηριστικό ωχροπράσινο έντομο με το όνομα "χρύσωπας", αλλά και διάφοροι μύκητες και γενικά ένα αξιόλογο πλήθος κολεοπτέρων, νευροπτέρων, υμενοπτέρων ή ημιπτέρων εντόμων. Από την άλλη μεριά και ο άνθρωπος διαθέτει στη φαρέτρα του αρκετά όπλα για την καταπολέμηση των αφίδων, τα οποία είναι χημικά ή βιολογικά εντομοκτόνα, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από το τέλος Φεβρουαρίου και ύστερα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημάνουμε το ότι η χρήση νερού με πίεση σε προσβεβλημένα τμήματα φυτών δεν είναι η καλύτερη λύση στο πρόβλημα διότι διασπείρει τους πληθυσμούς των αφίδων και δημιουργεί υγροθερμικές συνθήκες οι οποίες επιταχύνουν την αναπαραγωγή τους.
Η πιο ταχεία και αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα των αφίδων είναι η σωστή και λελογισμένη χρήση των χημικών
εντομοκτόνων. Τα άλατα καλίου λιπαρών οξέων και ο θερινός πολτός μπορούν να έχουν άριστα αποτελέσματα στους κήπους και το χρηματικό κόστος για την απόκτησή τους είναι σχετικώς μικρό. Επίσης, αποτελεσματικά είναι τα πυρεθρινοειδή εντομοκτόνα. Η εσχάτη λύση σε περίπτωση βαρείας προσβολής είναι η χορήγηση ισχυρών εντομοκτόνων με ριζοπότισμα ή ψεκασμό, που μπορούν να είναι επαφής ή διασυστηματικά, αλλά κάτι τέτοιο η ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ εκτιμά ότι δεν ενδείκνυται σε ιδιωτικούς και ιδιόχρηστους αστικούς κήπους, ιδιαιτέρως όταν κυκλοφορούν παιδιά ή άτομα με ευαίσθητη υγεία. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί κατά νου το ότι οι αφίδες έχουν την εκπληκτική ικανότητα να δημιουργούν ταχύτατα πολλές νέες γενεές, οπότε είναι σε θέση να αναπτύσσουν μεγάλη ανοχή και αντοχή στις δραστικές ουσίες ακόμα και ισχυρών χημικών εντομοκτόνων. Για αυτό η χρήση εγκεκριμένων χημικών προϊόντων δεν πρέπει να είναι ασύστολη και εάν είναι δυνατό να λαμβάνει χώρα εναλλαγή διαφορετικών δραστικών ουσιών.
Τέλος, μία άλλη εναλλακτική λύση στον αγώνα κατά της μελίγκρας είναι η χρήση βιολογικών σκευασμάτων ή
εντομοκτόνων τα οποία παρασκευάζουμε ακόμα και στο σπίτι. Τα βιολογικά εντομοκτόνα είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον γιατί εμπεριέχουν φυσικούς εχθρούς της μελίγκρας οι οποίοι απελευθερώνονται και τις καταδιώκουν. Είτε τις κατασπαράσσουν σαν θηράματα, είτε παρασιτούν στο σώμα τους και αναπαράγονται μέσα τους. Χαρακτηριστικότερα ωφέλιμα παράσιτα τα οποία αποδεσμεύονται από τέτοια σκευάσματα είναι όπως αναφέραμε κάποιες φυλές της πασχαλίτσας, ο χρύσωπας, ειδικές φυλές της σφήκας Aphidius sp., εντομοφθόροι ή εντομοπαθογόνοι μύκητες σαν τον Beauveria bassiana ή Verticillium lecanii και το δίπτερο Aphidoletes aphidimyza. Το μειονέκτημα της χρήσεως τέτοιων σκευασμάτων σε αστικούς κήπους εντοπίζεται στο γεγονός ότι οι ωφέλιμοι θηρευτές μπορεί να αποδράσουν μακριά από το χώρο όπου ενδιαφερόμαστε να περιποιηθούμε και έτσι να περιοριστεί η αποτελεσματικότητά τους. Αντιθέτως, τα λεγόμενα "σπιτικά εντομοκτόνα", όπως είναι για παράδειγμα το εντομοκτόνο από σαπούνι, αφορούν στη χρήση παρασκευασμάτων από οικιακά υλικά τα οποία μιμούνται τη δράση των δραστικών ουσιών των χημικών εντομοκτόνων. Η αποτελεσματικότητά τους πολλές φορές αμφισβητείται ειδικώς σε περιπτώσεις εκτεταμένων προσβολών, αλλά σε μικρά προβλήματα μπορεί να είναι αποδοτικά και πιο ασφαλή από τα προϊόντα της χημικής βιομηχανίας φαρμάκων.
2009 έως σήμερα ©ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, Πρωτότυπες Κηποτεχνικές Διαμορφώσεις Ιδιωτικών Και Ιδιόχρηστων Κήπων