Διά μυκητολογικές ασθένειες εσπεριδοειδών, την καπνιά ή sooty mold και μύκητες φυτών ως το γένος Capnodium, αυτό το κείμενο από τα άρθρα κηποτεχνίας και τα άρθρα κήπου διά την κατασκευή και συντήρηση κήπων, την αρχιτεκτονική κήπων, τη διαμόρφωση κήπου ή το αυτόματο πότισμα κήπου, προσδιορίζει σχετικές κηπουρικές εργασίες ή συμβουλές κηπουρικής. Όπως ισχύει διά τα υπόλοιπα κείμενα ή τα ΑΡΘΡΑ ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, έτσι και το παρόν άρθρο τελεί αυστηρώς υπό το καθεστώς νομικής προστασίας βάσει συμβολαιογραφικής πράξεως και σύννομων τεχνολογικών μέτρων προστασίας και διατάξεων ευρωπαϊκών Οδηγιών, νομικής βάσεως και του Νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων μετά των σχετικών νεωτέρων τροποποιήσεων αυτού (Ν. 2121/93, άρ. 66Α), καθώς προσδιορίζεται εις τους όρους χρήσεως του ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ.
Στους ελληνικούς ιδιωτικούς και ιδιόχρηστους κήπους τα εσπεριδοειδή δέντρα κατέχουν μία περίοπτη θέση. Τόσο η
εμφάνισή τους, όσο και οι ευωδιαστές οσμές των ανθέων σε συνδυασμό με τους παραγόμενους καρπούς τους τα καθιστούν πολλές φορές πρωταγωνιστές στον καμβά του καλλωπισμού ενός χώρου πρασίνου. Όμως, όπως συμβαίνει με όλους τους φυτικούς οργανισμούς, έτσι και τα συγκεκριμένα δέντρα δεν είναι δυνατόν να μην υφίστανται φυτοπαθολογικά προβλήματα τα οποία μπορεί να προκαλούν άλλοτε λιγότερο ή άλλοτε περισσότερο σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των φυτών. Ένα από αυτά τα προβλήματα φυτών σχετίζεται με τις μυκητολογικές ασθένειες εσπεριδοειδών και κατά την εκδήλωσή του εμφανίζονται συμπτώματα στα φύλλα, στους καρπούς, καθώς και σε άλλα τμήματα των δέντρων. Αυτά τα συμπτώματα εστιάζονται στην παρουσία μελανόχρωμης κόνεως ή μούχλας, που μοιάζει με επίχρισμα και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι κάποιος έχει κατευθύνει καπνό στα δένδρα. Συνιστά από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις φυτοπαθολογικών προβλημάτων στα εσπεριδοειδή και αφορά στην καπνιά ή sooty mold. Μάλιστα, έχει αποκτήσει αρκετά επιπρόσθετα προσωνύμια, όπως "μουντζούρης", "καρβουνιάρης" ή "ανθρακωρύχος".
Έτσι, λοιπόν, η καπνιά είναι μία από τις μυκητολογικές ασθένειες εσπεριδοειδών η οποία είναι δυνατόν να οφείλεται σε
πλήθος γενών μυκήτων. Η εμφάνισή της μπορεί να παρουσιάζει κάποιες μικροδιαφορές όσον αφορά στην απόχρωση του επιχρίσματος το οποίο εντοπίζεται στις πάσχουσες περιοχές ή στην υφή του, αλλά σε γενικές γραμμές το βασικό στοιχείο του οπτικού μακροσκοπικού εντοπισμού της έχει να κάμνει με την κατά βάση μελανόχρωμη περιοχή που επικαλύπτει ο μύκητας με την παρουσία του. Είναι αξιοσημείωτο το ότι δεν είναι μία φυτοπαθολογική κατάσταση η οποία εκδηλώνεται κατά αποκλειστικότητα στα εσπεριδοειδή, αλλά είναι εις θέσιν να παρουσιαστεί σε διάφορα φυτά στον κήπο, είτε είναι οπωροφόρα, είτε άλλα καλλωπιστικά, όπως οι θάμνοι. Φαίνεται ότι με μεγαλύτερη συχνότητα οι φυτικοί οργανισμοί στον ελληνικό ιδιωτικό και ιδιόχρηστο κήπο υποφέρουν από διάφορα είδη μυκήτων του γένους Capnodium ο οποίος είναι ένας ασκομύκητας (Ascomycota), όπως είναι το είδος Capnodium citri, αλλά αυτό βεβαίως δεν αποκλείει την παραπλήσια δράση διαφορετικών άλλων γενών μυκήτων όπως, Limacinia ή Dematium. Σε ένα προσβεβλημένο τμήμα μπορούν να παρασιτούν ταυτοχρόνως δύο ή περισσότερα γένη μυκήτων.
Οι σκουρόχρωμες περιοχές οι οποίες παρουσιάζονται σε ένα ή περισσότερα τμήματα κάποιου προσβεβλημένου
εσπεριδοειδούς οφείλονται στα πολυπληθή μυκήλια και τις καρποφορίες των μυκήτων που δραστηριοποιούνται με σκοπό να επιτύχουν τον πολλαπλασιασμό τους. Η σκουρόχρωμη, σταχτομελανή απόχρωση με τη μορφή αιθαλώδους επιχρίσματος εκδηλώνεται επειδή ανάλογες αποχρώσεις έχουν τα προαναφερθέντα μυκήλια και οι καρποφορίες. Εξ αιτίας της ιδιαιτέρως χαρακτηριστικής εμφανίσεως σαν καπνιά, που πιστοποιεί την προσβολή, έχουμε προσδιορίσει την ασθένεια και τους σχετικούς μύκητες με αυτόν τον γενικό όρο. Πρέπει να επισημάνουμε το ότι η παρουσία της καπνιάς στα εσπεριδοειδή συνδέεται με μία μάλλον ύπουλη εκδήλωση δευτερογενών φυτοπαθολογικών προβλημάτων σε αυτά. Τούτο συμβαίνει διότι η ασθένεια δεν βλάπτει άμεσα τους φυτικούς ιστούς, αφού δεν απομυζούνται ωφέλιμοι θρεπτικοί χυμοί ή δεν πληγώνονται από δήγματα ή ξηράνσεις σε αξιόλογο βαθμό. Αντιθέτως, η επικάλυψη αυτή μπορεί να είναι τόσο έντονη και συμπαγής, έτσι ώστε αφ' ενός να παρεμποδίζει την ανταλλαγή αερίων του φυτού με το περιβάλλον και την εν γένει φωτοσυνθετική λειτουργία κυρίως των προσβεβλημένων φύλλων, ενώ αφ' ετέρου είναι ικανή να αποτελέσει εφαλτήριο για μελλοντική εκδήλωση επιπρόσθετων νέων φυτοπαθολογικών ανωμαλιών εξ αιτίας της δραστηριοποιήσεως νέων παθογόνων μικροοργανισμών. Καλό είναι το να γνωρίζουμε ότι η καπνιά εντοπίζεται σε όλα τα υπέργεια τμήματα του φυτού, αλλά με μεγαλύτερη συχνότητα εκδηλώνεται στα φύλλα, στους μαλακούς νεαρούς βλαστούς και στους καρπούς των εσπεριδοειδών με επίπτωση εκτός των άλλων να υποβαθμίζεται η αισθητική εικόνα τόσο του δένδρου, όσο και των καρπών.
Σε γενικές γραμμές η καπνιά στους ιδιωτικούς και ιδιόχρηστους χώρους πρασίνου ευνοείται από τις κακές συνθήκες υγιεινής του εσπεριδοειδούς. Ο ανεπαρκής φωτισμός και η προβληματική κυκλοφορία αερίων μαζών κυρίως στο εσωτερικό της κόμης είναι παράγοντες που συμμετέχουν καθοριστικώς στην επιβίωση της καπνιάς. Σε συνδυασμό με ήπιες και υγροθερμικές κλιματολογικές συνθήκες, όπως αυτές που επικρατούν κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο στην Ελλάδα, οι μύκητες διευκολύνονται στην εδραίωσή τους. Όμως και το καλοκαίρι μπορούν να παραμείνουν αρκετά δραστήριοι εάν το μικροκλίμα του δέντρου διατηρεί ευνοϊκές συνθήκες για αυτούς. Επίσης, κατά κανόνα το χειμώνα, ειδικώς σε ψυχρές βόρειες περιοχές, η καπνιά δεν μπορεί να επεκταθεί εύκολα, αλλά οι φυτοπαθογόνοι οργανισμοί μπορούν να διαχειμάσουν ακόμα και στα πεσμένα φύλλα του εδάφους.
Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός ότι η ίδια η καπνιά μπορεί να είναι δευτερογενής προσβολή η οποία έπεται κάποιας
συγκεκριμένης προγενεστέρας δυσμενούς φυτοπαθολογικής καταστάσεως η οποία ταλαιπωρεί σε μικρό ή μεγάλο βαθμό το εσπεριδοειδές. Συγκεκριμένα, οι μύκητες της καπνιάς έλκονται και πολλαπλασιάζονται σε περιοχές των υπέργειων τμημάτων των εσπεριδοειδών ή των φυτών εν γένει όπου προϋπάρχει κάποιας μορφής μελίτωμα. Αυτό το μελίτωμα είναι μία κολλώδης μάζα η οποία προέρχεται είτε από απεκκρίσεις του ίδιου του φυτού ως αποτελέσματος της φυσιολογικής αντιδράσεως του μεταβολισμού για παράδειγμα σε κάποιες αντίξοες εδαφοκλιματικές συνθήκες, είτε συνηθέστερα από τη δραστηριότητα κάποιων άλλων παρασίτων όπως για παράδειγμα ο εριώδης αλευρώδης ή η ισέρυα και οι αφίδες. Κατά κανόνα τα παράσιτα ευθύνονται για την εκδήλωση και επέκταση της καπνιάς διότι έχουν την ικανότητα να επιτίθενται με ευκολία σε μεγάλους αριθμούς οπουδήποτε στο δένδρο το οποίο τραυματίζουν αποσκοπώντας στην απομύζηση χυμών του. Δεν είναι τυχαίο το ότι πολλά από αυτά τα φυτοπαθογόνα παράσιτα τα οποία απομυζούν τους χυμούς των φυτών καλούνται χλευαστικά "δράκουλες" ή "βουρδούλακες". Αποτέλεσμα αυτής της απομυζήσεως είναι κάποια κυρίως υδατανθρακικά υποπροϊόντα του μεταβολισμού τους να απομακρύνονται με τη μορφή κολλώδους και γλυκιάς ουσίας η οποία συσσωρεύεται και αρέσει πολύ ακόμα και στα μυρμήγκια. Η εν λόγω γλυκιά ουσία προσφέρεται για ενδιαίτημα των μυκήτων της καπνιάς οι οποίοι την αξιοποιούν για τις ανάγκες του δικού τους βιολογικού κύκλου.
Με βάση τη μακρόχρονη εμπειρία μας από την εκτέλεση των κηπουρικών εργασιών μας κατά την κατασκευή και
συντήρηση κήπων, θα υποστηρίζαμε στην ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ το ότι η καπνιά εμφανίζεται ιδιαιτέρως συχνά στους ελληνικούς ιδιωτικούς και ιδιόχρηστους χώρους πρασίνου. Πολλοί ιδιοκτήτες αυτών των χώρων ενδιαφέρονται κατ' ουσίαν για την αισθητική πλευρά του προβλήματος, αλλά κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται σε μία σωστή εργασία συντηρήσεως διότι η παρουσία ή απώλεια της καπνιάς είναι ένας καλός δείκτης για να αξιολογούμε κάποιες παραμέτρους υγιεινής του φυτού. Έτσι, λοιπόν, προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε την πιθανότητα εκδηλώσεως του προβλήματος πρέπει να μεριμνούμε για να εγκαθιστούμε, αλλά και να συντηρούμε το εσπεριδοειδές κατά τρόπον που εξασφαλίζει καλύτερες συνθήκες διαβιώσεώς του. Αυτό σημαίνει το ότι πρέπει εάν είναι ανάγκη να κλαδεύεται ορθολογικώς και όχι ασύδοτα, να λιπαίνεται, αλλά και να αρδεύεται με βάση τις ανάγκες του για να έχουμε αρμονική και φυσιολογική ανάπτυξη αποφεύγοντας να παραμένουν επί μακρόν επάνω στους βλαστούς λαίμαργα και τρυφηλά τμήματα. Επιπροσθέτως, τα εσπεριδοειδή πρέπει να εγκαθίστανται σε τόπους με καλό αερισμό και έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, αλλά να αποφεύγουμε την υπερέκθεση σε ακραία καιρικά φαινόμενα τα οποία καταπονούν το φυτό επηρεάζοντας δυσμενώς όλες τις μεταβολικές δραστηριότητες. Από την άλλη μεριά, όπως είναι αυτονόητο, εάν παρατηρήσουμε παράσιτα των οποίων ο πληθυσμός είναι ικανός να προξενήσει υπερβολικά μελιτώματα πρέπει να τα καταπολεμήσουμε εγκαίρως.
Στην περίπτωση κατά την οποία εντοπίσουμε καπνιά επάνω στο εσπεριδοειδές το οποίο φιλοξενεί ο κήπος μας πρέπει να ελέγξουμε την έκταση της προσβολής. Εάν περιορίζεται σε κάποια ελάχιστα φύλλα, δηλαδή είναι μικρή και ανεπαίσθητη, καλύτερα να τα απομακρύνουμε με το χέρι εάν είναι δυνατόν σε πρώτη φάση. Τονίζουμε, όμως, το ότι δεν πρέπει να τρίβουμε την καπνιά με κάποιο πανί ή τα δάχτυλά μας, όπως κάνουν πάρα πολλοί δυστυχώς, διότι με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουμε τους μύκητες, αλλά τους υποβοηθάμε να διασκορπιστούν ταχύτερα. Επιπροσθέτως, υπάρχουν υπόνοιες για το ότι η καπνιά μπορεί να ευθύνεται για την εκδήλωση αλλεργικών αντιδράσεων σε ορισμένα άτομα με σχετική προδιάθεση. Εάν κόψουμε κάποιον καρπό από εσπεριδοειδές με καπνιά μπορούμε να τον τοποθετήσουμε στη βρύση και να τον πλύνουμε με καθαρό νερό προκειμένου να τον καταναλώσουμε. Όμως, ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμήσουμε την καπνιά είναι ο προσεκτικός ψεκασμός με κατάλληλα εγκεκριμένα μυκητοκτόνα, συνήθως χαλκούχα για τα εσπεριδοειδή, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να συνδυαστούν με κατάλληλα εγκεκριμένα εντομοκτόνα.
Τελειώνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε το γεγονός ότι η καπνιά στα εσπεριδοειδή είναι μία συνηθισμένη προσβολή η οποία στους ελληνικούς κήπους είναι δύσκολο να προκαλέσει εκτεταμένες καταστροφές στα φυτά, αλλά εάν αφεθεί ανεξέλεγκτη σε συνδυασμό με ακατάλληλες εδαφοκλιματικές συνθήκες ενδέχεται να δημιουργήσει επικίνδυνα επιπρόσθετα μελλοντικά προβλήματα και να προσφέρει τις συνθήκες για δευτερογενείς προσβολές από άλλα παράσιτα.
2009 έως σήμερα ©ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, Πρωτότυπες Κηποτεχνικές Διαμορφώσεις Ιδιωτικών Και Ιδιόχρηστων Κήπων